یادداشت های ویژه

آرامــش اطلاعـاتی

دکتر محسن حاجی دکتر زین‌العابدینی
عضو هیأت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی
 
 dr.zeinolabedini2017.jpg
خیلی از رفتارها و مشکلات ما از عدم اطلاع است. وقتی چیزی را نمی‌شناسیم یا اطلاع درستی از جزئیات آن نداریم، از آن وحشت می‌کنیم، می‌ترسیم، تصویری مخوف از آن می‌سازیم و رفتارهایی بروز می‌دهیم که همه نشات گرفته از ناآگاهی است؛ اما وقتی از چیزی و زوایای مختلف آن آگاهی داریم، قضاوت، جهت‌گیری و رفتار ما هم متفاوت می‌شود. این مساله‌ی کاملاً تجربی که شاید همه ما با آن برخورد داشته‌ایم، اهمیت، ارزش و جایگاه اطلاعات را روشن می‌کند. با شناخت بهتر نقش و جایگاه اطلاعات در زندگی روزمره و حرفه‌ای، می‌توانیم خیلی از رفتارهایمان را تجزیه و تحلیل کرده و بر این اساس رفتار صحیح را جایگزین کنیم.
عنصر اطلاع، عنصری بنیادی در همه ادوار زندگی بشر به شمار می‌آمده؛ اما در عصر کنونی که یکی از نام‌های آن جامعه اطلاعاتی است؛ نقش و جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. چرا که هر اقدامی در گرو در‌ دست‌داشتن این کیمیای زندگی بشر است. هر قدمی که بخواهیم برداریم، ابتدا باید اطلاعات کافی را در آن زمینه کسب کرده، مسیر حرکت را بر اساس آن ترسیم نموده و سپس، قدم در راه بگذاریم. با داشتن اطلاعات است که آرامش، جسارت و اعتماد به نفس لازم برای حرکت را به دست می‌آوریم و بدون ترس کارها را آغازکرده و به انجام می‌رسانیم. اگر اطلاعات نداشته باشیم یا اطلاعات ما کافی نباشد در مرحله اول جرات قدم گذاشتن در مسیر را نداریم. حالا در صورتی که بدون اطلاع، جسارت (بیشتر حماقت) به خرج داده و پای در مسیری کاملاً ناشناخته بگذاریم، همواره از اتفاقاتی که نمی‌شناسیم، وحشت داریم و اعتماد به نفس ما به شدت کاهش می‌یابد. اگر هم در مسیر پیش برویم، همیشه احتمال خطر و فنا و نابودی ما وجود دارد. حال به فرض محال، اگر بتوانیم همه مخاطرات را پشت سر بگذاریم و به سلامت از مسیر ناشناخته عبور کنیم، در انتها، قادر نیستیم از کار انجام شده، مسیر طی شده و عملکرد درست یا غلط خودمان، ارزیابی درستی داشته باشیم. چرا که همه این جهت‌یابی‌ها و ارزیابی‌ها به مدد اطلاعات میسر است.
موقعیت‌هایی پیش می‌آید که ما اطلاعات کامل از موضوعی داشته‌ و به زوایای مختلف آن اشراف داریم. آنگاه اگر عملکردمان را ارزیابی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که قادر بوده‌ایم بهترین تصمیم را بگیریم و همیشه از آن اتفاق به نیکی یاد کنیم. وقتی شما در رابطه موضوعی خاص، همه چیز را بدانید. آن وقت راست و دروغ، معنایش را از دست می‌دهد. چرا که شما عین حقیقت را می‌دانید و هر چه گفته شود را به سنگ محک حقیقت می‌زنید و دیگر کسی نمی‌تواند ادعای راست و دروغ در پیشگاه شما داشته باشد. آنگاه حالات حسی و روحی شما هم متفاوت می‌شود. چرا که تا آخر مسیر را می‌دانید و از هیچ چیز واهمه ندارید و از موقعیت‌های خطرناک پرهیز کرده و برای هر مشکلی راه‌حلی پیش‌بینی می‌کنید. بر این منوال، فشارهای روحی و روانی ناشی از ترس و استرس هم جایی نخواهد داشت. در یک کلام، زندگی و روحیه شما متفاوت از آنچه هست می‌شود و اشرافی خداگونه به مسائل پیرامونی پیدا می‌کنید.
چنان که گفته شد، داشتن اطلاعات برای هر کاری ضروری است، اما دسترسی به اطلاعات صحیح از آن مهم‌تر است. چرا که نداشتن اطلاعات بهتر از اطلاعات اشتباه است. نداشتن اطلاعات یا شما را می‌ترساند و کاری را شروع نمی‌کنید و این یعنی مخاطرات کمی را بر دوش خواهید کشید؛ یا اینکه شما را وادار می‌کند که به دنبال اطلاعات صحیح بگردید؛ اما داشتن اطلاعات غلط باعث می‌شود که شما دلخوش باشید که اطلاعات لازم را دارید و حرکت کنید اما غافل از اینکه این اطلاعات نه تنها راهنمایی نمی‌کند، بلکه چاه‌نمایی آن بیشتر است و ممکن است شما را در ورطه هلاک و نابودی بیافکند. پس لازم است علاوه بر دستیابی به اطلاعات لازم برای هر کاری بر صحیح بودن آن هم تاکید شده و موضوع «آلودگی اطلاعات» Information pollution"" جدی گرفته شود.
کوتاه سخن اینکه، کیفیت زندگی کنونی بشر در گرو اطلاعاتی است که کسب می‌کند و هر چه میزان اطلاعات کسب شده بیشتر باشد، روحیه، رفتار و زندگی بشر متفاوت می‌شود. ضمن اینکه لازم است علاوه بر مقدار اطلاعات کسب شده به کیفیت آنها هم توجه شود. چرا که اگر اطلاعات زیادی داشته باشیم ولی کیفیت و صحت لازم را نداشته باشند، جز گمراهی و وحشت حاصلی در پی نخواهد داشت.
و در آخر:
ای بیخبر بکوش که صاحب خبر شوی              تا راهرو نباشی، کی راهبر شوی
دست از مس وجود چو مردان ره بشوی             تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی